Hindeloopen, Workum en Jopie Huisman

De nacht van zaterdag op zondag sliepen we allemaal beter. Er was natter weer voorspeld en inderdaad was er wat regen ‘s nachts en ook waaide het meer. Toch was het lekker droog toen ik opstond.
Ik besloot om eerst maar met de honden te lopen, en daarna te douchen. Nu is het droog en later weet je maar nooit. Het werd een heerlijke ochtendwandeling van een ruim half uur. Heb een stukje bospad meegenomen dat ik gisteren gemist had op de grote wandeling en zowel de honden als ik hadden het uitstekend naar onze zin.
Terug in het huisje was Ma al bezig met het ontbijt klaar te maken. Gekookte eieren, brood, ontbijtkoek, worst, kaas, jam, hagelslag… alles was er. Ook de heren waren al uit bed (!)

Vandaag hadden we een slecht weer programma: Het Jopie Huismanmuseum in Workum. Ma was er al twee keer geweest maar vond het niet erg om er nog eens heen te gaan. Er was echter nog geen slecht weer! We besloten om eerst naar Hindeloopen te gaan. Ik was er nog nooit geweest en wist dat het een mooi stadje was.
We namen een mooie route via Sloten en Balk naar Hindeloopen.
Hindeloopen kreeg in 1225 stadsrechten en is één van de Friese elf steden, maar het heeft een geheel eigen karakter. Dit komt tot uitdrukking in de bijzondere geschiedenis, een aparte woon- en leefcultuur, een kleurrijke klederdracht en een eigen taal.
Hoewel het geen haven had maar slechts een rede in de Zuiderzee, was Hindeloopen gedurende een lange tijd een belangrijke Hanzestad en vissersplaats. De grote bloeiperiode van het stadje lag tussen 1650 en 1790, toen Hindeloopen een grote vloot bezat van ruim tachtig schepen. In de 17e en 18e eeuw was het grootste deel van de mannelijke Hindelooper bevolking betrokken bij de handel en zeevaart op Scandinavië en Rusland. De Hindeloopers voeren naar het noorden om hout te halen. Mede door de band met de wereldstad Amsterdam kwam Hindeloopen in de 17e en 18e eeuw tot grote bloei. De stad telde destijds ± 2300 inwoners tegen nu ca. 820. Aan de kapitale 17e en 18e eeuwse kapiteinshuizen is nog te zien hoe rijk de Hindeloopers waren. In de smalle straatjes staan nog steeds kapiteinshuizen met een klein ankertje aan de gevel, als teken dat de kapitein thuis was. Zomers als de kapitein op zee was, trok de vrouw met de kinderen in een kleiner huisje, dat achter in de tuin tegen het water gebouwd was, dit zijn de 'likhûzen'.
Hindeloopen staat bekend om de eigen stijl van schilderkunst. Deze kunst bestaat uit kleurrijke meubels, wanden en gebruiks- en siervoorwerpen, beschilderd met bloemrijke motieven, bijbelprenten en zeetaferelen. Deze schilderkunst is ontstaan rond 1650 en was in die tijd zeer populair in de zogenaamde kapiteinshuizen. De stijl van schilderen ligt in de lijn van de late renaissance en de vroege barok van het Nederlandse noorden. Dit is te herkennen aan het gebruik van de acanthus plant, het imitatiemarmer en voorstellingen uit de Griekse mythologie. De belangrijkste ondergrondkleuren zijn rood, blauw, wit en groen.
Door de geïsoleerde ligging van Hindeloopen hadden de Hindelooper vrouwen vrij weinig contact met het Friese achterland en konden zij hun eigen gewoonten en gebruiken koesteren. Hun huizen waren aan de binnenzijde voor een groot gedeelte betegeld en er stond Chinees porselein. Heel bijzonder was dat werkelijk alles, van kasten, tafels tot de kleinste gebruiksvoorwerpen, op Hindelooper wijze beschilderd werd. Door de Franse overheersing eindigde in de 19e eeuw de bloeiperiode. De handelslieden en schippers vertrokken naar Amsterdam en Hindeloopen werd een arm vissersstadje. In de loop van de 20e eeuw ging het langzamerhand weer beter met Hindeloopen door de opkomst van het toerisme.
We liepen een rondje door het prachtige dorp, kwamen terug bij de auto’s, en reden naar het vlakbij gelegen Workum.

Workum, gelegen aan de IJsselmeerkust, is net als Hindeloopen één van de kleinere Friese steden. Het kenmerkt zich tegenwoordig door een lange straat die aan beide zijden is bebouwd. Ooit was deze straat het water 'Wymerts'. Hoewel Workum niet aan zee ligt, deed de stad toch volop mee aan de zeehandel. Dat was mogelijk doordat de brede waterweg It Soal in verbinding stond met de vroegere Zuiderzee,het huidige IJsselmeer. Wie vanaf het IJsselmeer It Soal opvaart, komt na precies twee kilometer een schutsluis tegen. Schilderachtig weerspiegelen de Workumse huisjes op de dijk in het water. Vlakbij de sluis staat scheepswerf De Hoop. Al meer dan drie eeuwen worden hier schepen gebouwd en gerestaureerd. Ook nu nog is de werf volop in bedrijf.
Merk is het Friese woord voor markt. Het mag dan ook duidelijk zijn dat dit het handelscentrum voor de Workumers was. Over de bebouwing van De Merk is goed nagedacht. Het stadhuis, de waag, de kerk en de gebouwen van het vroegere wereldlijke en kerkelijke gezag staan overzichtelijk bij elkaar. Verder zie je er herbergen en woningen van kooplieden en belangrijke ambachtslieden.
Hoewel van het genoemde vaarten- en grachtenstelsel belangrijke onderdelen verloren zijn gegaan, is het patroon ervan in het huidig ruimtelijk beeld nog zodanig herkenbaar dat Workum kan worden aangemerkt als een karakteristieke Friese waterstad.
Een juweeltje in Workum is het Jopie Huismanmuseum. Deze voormalige 'lompenboer' en handelaar in oud ijzer leerde zichzelf schilderen en koos als onderwerp veelal zijn eigen lompen. Zijn vermogen het alledaagse en de armoe op intens gedetailleerde wijze weer te geven, wekt alom veel bewondering. De Workumers vonden dan ook dat zijn werk een eigen museum verdiende. Dat bleek een goede keus, want het eerste museum was al snel veel te klein en kon de grote stroom bezoekers niet verwerken. Nu heeft het Jopie Huismanmuseum een ruimer onderkomen waar duizenden mensen zijn versleten onderbroeken en schoenen, maar ook portretten komen bezichtigen. Toen ik voor een schilderij stond, dat als ondergrond een paneel met een plankje er op gespijkerd had, leek het wel alsof je het opgespijkerde plankje zo kon pakken, zo levensecht is het geschilderd!
Als jongste uit een gezin van zeven kinderen, bewaarde Jopie Huisman aan zijn ouders en het gezin waarin hij opgroeide, de beste herinneringen. De natuur van het Friese land bij Workum gaf hem het gevoel in het paradijs te verkeren. Materieel gezien waren ze niet rijk, maar voor Jopie lag de rijkdom in die natuur.
Op 14-jarige leeftijd ging hij naar de ambachtsschool, waar hij na twee jaar zijn diploma als huisschilder haalde. In 1942 werd hij opgepakt en op transport gesteld naar Duitsland om daar te werken voor de Wehrmacht. Het gaf hem het gevoel dat hij van de hemel naar de hel was gegaan. Hij vluchtte in 1943 en dook tot het einde van de oorlog onder in Workum. Wat hij in die oorlogsjaren had meegemaakt, werd voor zijn verdere leven van grote betekenis. Een nieuwe tegenslag vormde ook nog het feit, dat er bij hem tbc werd geconstateerd.
Na allerlei losse baantjes, begon hij een handel in vodden en oud ijzer. We zien die voorliefde voor het kleine, gewone, kapotte en weggegooide terug in zijn schilderijen. Die lompen fascineerden hem: wie waren de mensen die 'zijn' lompen droegen. Hoe zagen ze eruit, hoe leefden ze? Bovendien boeide hem het idee dat die spullen allemaal weggegooid en afgedankt waren, terwijl hij er juist iets moois vol geschiedenis in zag Hij gaf waarde terug aan het waardeloze uit zijn handel door het te schilderen, maar tegelijk gaf hij zichzelf ook zijn eigenwaarde terug. Al schilderde hij voordien ook wel, zijn grote talent kwam tot ontplooiing door het gat waarin hij viel, toen zijn huwelijk stuk liep. In die periode voelde hij zich, net als zijn lompen, ook afgedankt en weggegooid. Hij valt in een zwart gat. Hij ontwikkelde toen de realistische, minutieuze manier van schilderen waarmee hij de meeste bekendheid heeft gekregen. In de smerig, verstelde melkersbroek uit zijn voddenhandel herkent hij zichzelf.
' Ik heb hem meegenomen en geschilderd' zegt hij, 'Ook omdat andere mensen herkenden wat ik geschilderd had, is het mijn redding geweest. Eigenlijk is het een zelfportret.'
Als schilder was Jopie Huisman autodidact. Toch weet hij de bezoekers ademloos naar zijn schilderijen te laten kijken en te betrekken in zijn realistisch en minutieus geschilderde weggegooide materialen. Toen hij nog leefde kon hij zo boeiend vertellen over de geschiedenis van de door hem geschilderde voorwerpen, dat ze bijna tot leven kwamen.
Waar niemand meer aan hechtte en daarom was afgedankt, werd door hem op het doek gezet en veranderd in iets wat ontroerde. Hij beschouwde zijn schilderstalent als een gave, iets dat hem blij en dankbaar maakte. In zijn museum kun je er deelgenoot van worden en zien hoe groots kleine dingen kunnen zijn.

Via de snelweg reden we naar huis. Ma had ons vanavond voor een etentje uitgenodigd en we keken in Langweer of er een leuk eettentje was.
Langweer is een oud dorp met sfeervolle dorpskern, dat eeuwenlang alleen maar via het water bereikbaar was. In 1856 kwam de eerste verbinding met de buitenwereld over het land: de Brédyk richting Sint Nicolaasga. In de zomer zoeken veel toeristen Langweer op voor de gezellige sfeer in het dorp of het zeilen op het meer. 's Winters is het er rustig en zijn er weinig tot geen toeristen te vinden, en in de herfst is dat zeker ook al het geval. We vonden niet wat we zochten en Bas reed met Ma naar het huisje terwijl Harry verder zocht naar een eettentje. We vonden er eentje vlak bij het huisje, op het landgoed gelegen waar ook het huisje stond. Het karakteristieke gebouw uit 1884 van Hotel de Oorsprong ademt de sfeer van vroeger. De stalmeesterwoning en twee stijlkamers zijn nog precies zoals toen. Het is niet moeilijk je een voorstelling te maken van trotse zwarte Friese paarden grazend in de weide voor de stoeterij. De menukaart was wel naar Har zijn bekkie, en zijn besluit was snel genomen: Hier gingen we straks eten!
Het slechte weer was er nog steeds niet en bij het huisje aangekomen kregen de honden eerst een grote ronde en daarna eten. Ook moest het huisje opgeruimd en netjes achtergelaten worden.
Toen ik ging vegen had de bezem een onweerstaanbare aantrekkingskracht op Tora. Ze ging steeds op jacht naar de bezem en hapte er alsmaar in.
We laadden de spullen in de auto en gingen nog even lekker ontspannen voor we gingen eten.
We hebben daar heerlijk gegeten, lekker rustig (hoewel Ma opzag tegen de voor haar lange rit naar huis) en daarna ieder voor zich naar Ma’s huis gereden. Daar scheidden onze wegen weer en we hebben heerlijk geslapen in ons eigen bedje.