Naarden-Muiden

Vandaag heb ik een wandelafspraak met mijn vader. Omdat mijn project van het waterliniepad een obstakel heeft (route langs Naardermeer is verboden voor honden) heb ik een oplossing gevonden in een oude NS-wandeling van station Naarden-Bussum naar Weesp. Na 15 kilometer konden we dan in Muiden de bus nemen naar Weesp. Hiko’s knie zag er goed uit en we waren al lekker aan het opbouwen qua wandelen na 6 weken rust.
We troffen elkaar in Naarden, omdat ik de trein miste vanweege een vergeten stok, en zonder stok had ik de wandeling niet uit kunnen lopen. Een kwartier later dan gepland vertrokken we dan langs kapitale villa’s richting Naarden-Vesting.
Naarden is een van de best bewaarde vestingsteden in Europa en vooral beroemd om zijn unieke stervorm. De vesting heeft zes bastions, een dubbele omwalling en dubbele grachtengordel. Er is goed te wandelen over de verdedigingswerken. De omvangrijke, uitstekend gerestaureerde vesting, waarvan de meeste delen uit de 17e eeuw over zijn, is voor het grootste deel vrij toegankelijk. Het Waterliniepad loopt om de vesting heen waardoor de omvang van de werken goed zichtbaar wordt. Wij namen hier een verkorte doorsteek na een koffiepauze op een terrasje in een Naardens hofje.

De geschiedenis van de stad Naarden gaat terug tot de regeerperiode van Keizer Otto I (936 - 968); het heette toen Naruthi. Vermoedelijk kreeg de stad omstreeks 1300 stadsrechten van graaf Floris V. Marktrechten had de stad echter al veel eerder mogen ontvangen.
Naarden lag toen niet op de plek waar het nu ligt. Doordat het oprukkende water van de steeds wilder wordende Zuiderzee het plaatsje steeds meer bedreigde, had men besloten de stad, nadat deze was verwoest tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten, op een veiligere plek te herbouwen. Deze plek is een uitloper van de Utrechtse Heuvelrug en is tevens de enige plek waar men van het oosten van het land naar de belangrijke steden van het graafschap Holland kon reizen. Ten zuiden lagen uitgestrekte veenmoerassen en ten noorden de Zuiderzee.
Het huidige Naarden is gesticht in 1350. Het oorspronkelijke stratenpatroon van de Naardense vesting is in zijn geheel bewaard gebleven tot op heden, inclusief de dubbele omwalling.
Op 1 december 1572 kreeg Naarden, de protestantse kant gekozen hebbend tijdens de Tachtigjarige Oorlog, een zware slag te verduren. Spaanse troepen onder leiding van Don Frederik, de zoon van de hertog van Alva, rukten als onderdeel van Don Frederiks veldtocht op tot voor de middeleeuwse stadsmuren. Uit angst voor een mogelijke Spaanse vergelding, in het geval de bewoners langer verzet bleven bieden, openden de inwoners de stadspoorten. Vóór het toenmalige stadshuis vermoordden de Spanjaarden alsnog zevenhonderd Naardense inwoners, inclusief vrouwen en kinderen. De gebeurtenis werd bekend onder de naam het Bloedbad van Naarden. Het stadhuis bestaat nog steeds en heet nu het Spaansche Huys. Als een extra vergelding en om een eventuele opstand te ontmoedigen, braken de Spanjaarden de stadsmuren af. Het was duidelijk dat Naarden beter verdedigd moest worden. Er werden vestingwerken aangelegd volgens het Oudnederlands stelsel. Adriaen Anthonisz (ook verantwoordelijk voor de vestingwerken van Muiden), was hierbij de belangrijkste ontwerper.
De vestingwerken werden verder uitgebreid door de Fransen die, onder leiding van Koning Lodewijk XIV, de verwaarloosde vesting in 1672 zonder slag of stoot hadden veroverd. Deze uitbreidingen bestonden uit het aanbrengen van ravelijnen voor de courtines (weermuur tussen twee bastions) en het aanbrengen van een pallisadewal met gracht voor de hoofdwal. Deze verbeteringen konden echter niet voorkomen dat de stad in 1673 werd veroverd door stadhouder Willem III.
Na de verovering door de troepen van de stadhouder werd besloten om de vesting te moderniseren. Op initiatief van Willem III werd een definitief ontwerp voor de verdedigingswerken van Naarden gemaakt. De besturen van Amsterdam zagen in de nieuwe vesting eerder een bedreiging dan een bescherming en grepen elke kans aan om de bouw te saboteren. Bij een inspectie in 1681 kwamen ernstige gebreken aan het licht, het gevolg van malversaties waarvan Dortsman grotendeels onterecht de schuld kreeg. Het werk werd afgemaakt door Willem Paen. In 1685 was de huidige verdedigingslinie met een dubbele gordel van wallen en grachten af.
Van november 1813 tot mei 1814 vond het Beleg van Naarden plaats door het Nederlandse leger nadat de Franse generaal Quitard de la Porte (die de vesting in 1795 had ingenomen) geweigerd had de vesting op te geven na de capitulatie van Napoleon.
De laatste keer dat er uitgebreid aan de vestingwerken gesleuteld was, was na de Frans-Duitse oorlogen in de 19e eeuw. Deze toevoegingen bestonden uit het bouwen van een reeks onderaardse 'bomvrije' kazernes in de kelen van een aantal bastions en het bouwen van verzonken mortierkazematten in de saillanten (punten) van een aantal bastions. Verder kwamen er een bomvrij ziekenhuis en een bomvrije bakkerij in een van de bastions. In het bastion Turfpoort is sinds 1955 het Nederlands Vestingmuseum gevestigd, dat een binnen- en buitencollectie toont en veel activiteiten ontplooit.
Vanaf de 17e eeuw maakte Naarden deel uit van de Oude, en later de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De vestingfunctie van Naarden had ook gevolgen voor de bebouwing buiten de eigenlijke vesting. Vanwege de Kringenwet van 1853 moesten gebouwen buiten de vestingwallen en daarmee verwante militaire instellingen (zoals de batterijen aan de Karnemelksloot, onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie) van hout worden gebouwd (een stenen voet van maximaal 50 centimeter was toegestaan). Bij een eventuele aanval konden deze dan gemakkelijk worden afgebrand en kon de vijand zich niet hierachter verstoppen. Zeer fraaie voorbeelden van dit soort huizen zijn te vinden aan de Verlengde Fortlaan en (vooral) de Sandtmannlaan in Naarden (12 merendeels dubbele woningen, in 1910-1912 gebouwd door de Amsterdamse architect G.E.A. Sandtmann, beiden gelegen tegen de grens van Bussum.
In 1926 verloor Naarden zijn vestingfunctie, en de verdedigingswerken raakten in verval, zoals in de historie vaker was voorgevallen. Tussen 1964 en 1987 is het grootste deel van de vestingwerken gerestaureerd in opdracht van de Rijksgebouwendienst. In de jaren 1999-2001 zijn de Promerskazerne en de "doorbraak" bij de Utrechtse Poort inclusief het daarvoor gelegen ravelijn VI aangepakt. In de periode 2008-2010 wordt groot onderhoud en restauratie van het buitendijkse deel (bastions Katten en Oud Molen tot aan de Westbeer) uitgevoerd.
Sinds de 17e eeuw (1641) heeft Naarden een trekvaart op Muiden en Amsterdam. In 1874 kreeg Naarden een aansluiting op de spoorlijn Amsterdam-Amersfoort, en in 1892 een tramlijn naar Laren en Muiden. In de 20e eeuw ontwikkelde zich buiten de vesting enige nieuwe industrie in Naarden. Na 1945 vindt er buiten de vesting nieuwbouw plaats, waardoor de stad verdubbelt in inwoneraantal. In de jaren '60, '70 en '90 zijn de vesting, de Grote kerk en vele panden binnen de vesting ingrijpend gerestaureerd. Vanaf de jaren '60 is de discussie gaande over een fusie met het aanpalende Bussum. In de jaren '90 trok Naarden veel nieuwe vestingbewoners die beschikten over verruimde financiële mogelijkheden dankzij de economische opleving van die jaren, waardoor de huizenprijzen binnen de vesting onevenredig sterk stegen.
Na Naarden was het even een kruip-door-sluip-door met allerlei snelwegen en ook was er een golfveld aangelegd en de route niet meer herkenbaar. Met kaart en richtinggevoel kwamen we er best uit. We kwamen in het Naarderbos uit, dat is aangelegd in de jaren 70 en rond 2002 heringericht met aandacht voor de ecologische zone. Er is een 600 meter lang strand met uitzicht op het Gooimeer, wandel-, fiets- en ruiterpaden.

Op de rand van de lommerrijke Brink, bij het hotel, was een halte van Gooische Stoomtram. Vanwege de vele verkeersslachtoffers die hij maakte werd hij ook wel Gooische Moordenaar genoemd. Amsterdamse badgasten stapten hier uit om te flaneren op de zeeboulevard van Muiderberg. Wij volgen dat voorbeeld. Ook nu ligt er nog een wandelpad langs ‘de zee’. We namen hier een bak thee en keken uit over het water. Muiderberg is een dorp met 3266 inwoners (1 januari 2005), en is ontstaan rond 1200 op een stuwwal. In de omgeving van de Dorpsstraat zijn bij rioleringswerken de oudste sporen van bebouwing gevonden, gemeten naar de dikte van de bewoningslaag.

Wie zee en lomerig hout bemint
op 't bouwland zijn genoegen vindt
het duinzand gaarne blinken ziet:
vergeete Muiderberg dan niet"

Het dorp Muiderberg was lang klein en onbekend. Sinds het ontstaan, zo rond 1200, groeide het maar langzaam. De inwoners waren voornamelijk boeren, ze woonden langs de Dorpstraat en de Badlaan. Na 1750 kwamen er aan de 'Meent' een paar buitenhuizen van rijke Amsterdamse stedelingen bij, maar door de afgelegen ligging van het dorp bleef het er stil.
Vanaf 1900 kwamen er met de stoomtram, de fiets en ook de auto steeds meer toeristen naar het mooie brede zandstrand. Brink, Kerk en Echomuur trokken veel bezoekers. Muiderberg bloeide op en werd een drukke levendige badplaats. De middenstand floreerde, er was veel nieuwbouw en daarmee een toenemend inwoneraantal.
Muiderberg is één van de oudste badplaatsen van Amsterdam. Het water blijft tot de vaargeul ondiep en het strand is daarom zeer geschikt voor kinderen. Een prachtig strand dat in 1795 zo beschreven werd door stad- en dorpsbeschrijver Van Ollefsen: "De strand der zee krielt er gemeenlijk van vrolijke gasten, die zig, wandelende, onder het aanheffen van een luchtig deuntje vermaakten..... hier zitten talrijke gezelschappen, of kleine gezinnen in het warme zand.....". Nu zie je er vooral hondenuitlaatbusjes met groepen honden die lekker los lopen te struinen over het strand. Wij kozen de hoger gelegen dijk en we hadden een prachtig uitzicht over het water. De loslopende honden gaven geen overlast (die hadden elkaar), maar toen we bijna Muiderberg uit waren was er een vrouw die haar vier labradors had losgegooid. Deze jongens luisterden voor geen meter, en de dame vond het erg vervelend dat ze haar honden bij zich moest houden. De labradors vonden het een geweldig spelletje en uiteindelijk nam ik Tora van mijn vader over en hij joeg de jolige labradors (ja maar… ik ben heel leuk!) weg van ons terwijl ik me uit de voeten maakte met mijn akita’s. Mijn vader kwam er als namaak oud mannetje met mijn stok achteraan…

Onze route ging verder over de Bokkedijk, de dijk tussen Muiderberg en Muiden. Deze is zo genoemd omdat men er nog tot nu toe schapen, geiten en bokken op liet grazen. Daardoor was het op een gegeven moment weer verboden voor honden. Er was echter geen schaap te zien, maar we besloten toch om een legale route te nemen, hoewel de Bokkedijk er veel aanlokkelijker uitzag.
Het Muiderslot werd ondertussen steeds beter zichtbaar. Wanneer het slot gebouwd is, is onzeker. Meestal zegt men dat het rond 1280 door graaf Floris V werd gebouwd, maar mogelijk bestond het kasteel toen al en heeft de graaf het slechts gekocht. Het kasteel werd gebouwd aan de monding van de Vecht in de Zuiderzee, het tegenwoordige IJsselmeer. Door middel van een ketting over de Vecht kon Floris V tol heffen bij de langsvarende schepen.
Graaf Floris V werd op 27 juni 1296 in de omgeving van het kasteel vermoord. Tijdens een valkenjacht werd hij gevangen genomen door de deelnemende edellieden Gijsbrecht IV van Amstel en Herman van Woerden. Hij werd vijf dagen gevangen gezet in het kasteel. Bij een ontsnappingspoging uit het kasteel werd hij gedood. Het kasteel werd vervolgens verwoest door bisschop Willem van Mechelen, maar 100 jaar later door graaf Albrecht van Beieren op dezelfde plaats en met dezelfde plattegrond weer opgebouwd.
Het Muiderslot heeft tot ver in de negentiende eeuw als blindeerbaar reduit en opslagplaats gefunctioneerd voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het wordt omgeven door een historische pruimenboomgaard, siertuinen en natuurlijk de vestingwallen. Vanuit het kasteel is er een schitterend uitzicht over het IJsselmeer en de haven van Muiden. De omwalling van de vesting Muiden werd in 1577 aangelegd. Zij diende ter afsluiting van de (voormalige) zeedijk en de trekvaart naar Naarden. Ook beschermde zij de zeesluizen in de Vecht die belangrijk waren voor de inundaties. Het gebouw is inmiddels overgedragen aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Het Muiderslot en de vesting er omheen zijn nog steeds eigendom van de Staat
Het Muiderslot werd meestal bewoond door slotvoogden, die het kasteel namens hun heer beheerden; dat was bijvoorbeeld de bisschop of de landsgraaf. In de Tachtigjarige oorlog werd in 1577 het slot namens Willem van Oranje ingenomen.
De meubels, gebruiksvoorwerpen en schilderijen die momenteel in het kasteel zijn te bezichtigen stammen uit de 17e eeuw. In die periode leefde de schrijver Pieter Corneliszoon Hooft in het kasteel. Hooft (16-3-1581 tot 21-5-1647) was geschiedkundige, dichter en toneelschrijver. Hij kan worden beschouwd als een van de grondleggers van een serieuze literaire cultuur in het Nederlandse taalgebied, naar het Franse en Italiaanse voorbeeld.
Hooft woonde gedurende 40 jaar in het Muiderslot. Zijn werkkamer is daar nog steeds te bezichtingen. Om het sociale en culturele leven aldaar te stimuleren, nodigde hij vaak bijzondere mensen uit, die veelal geïnteresseerd waren in literatuur. Zo ontstond de Muiderkring, al moet bij deze benaming - uit de 19de eeuw - worden bedacht dat hier eerder sprake was van incidentele ontmoetingen dan van geregelde samenkomsten. Na het laatste feest aan het einde van de zomertijd namen ze van elkaar afscheid met de groet "tot in de pruimentijd", hiermee de volgende zomer bedoelend. Bij deze vriendenkring hoorden onder andere: Constantijn Huygens[2], Bredero[3], Anna Roemersdochter Visscher, Jan Pieterszoon Sweelinck, Roemer Visscher en Joost van den Vondel
Muiden is een prachtig vestingstadje en de sluizen hier waren zeer belangrijk voor de waterlinie. Muiden dankt dit imposante sluiscomplex aan het besluit de zeesluis in de Vecht van fort Hinderdam naar Muiden te verplaatsen. Het is gebouwd in 1672. De sluizen vormden voor bijna 300 jaar een belangrijke scheepvaartverbinding tussen Amsterdam en de Rijn. Tegenwoordig is het één van de drukste locaties van de pleziervaart. In 2005 werden de deuren, kolken en draaibrug grondig opgeknapt.
De eerste, nog bekende vermelding van het plaatsje Muiden dateert uit 953. Keizer Otto I schonk toen de nederzetting en de daar gewonnen tolgelden aan het Domkapittel te Utrecht. Het dorpje heette toen nog 'Amuda'. Dit betekent 'Monding van de A'. De 'A' is een oude naam van de Vecht. In 1122 kreeg Muiden tegelijk met Utrecht stadsrechten van keizer Hendrik V, hoewel het in het geval van Muiden wellicht alleen om enkele stedelijke rechten ging. De nederzetting kreeg vóór 1285 in ieder geval stadsrechten van het Bisdom van Utrecht. Nadat het land waarin Muiden ligt werd geschonken aan graaf Floris V van Holland, verkreeg Muiden in 1296 opnieuw stadsrechten, ditmaal van Floris V.
In 1673 werd de zeesluis in de Vecht van fort Hinderdam naar Muiden verplaatst. Het sluiscomplex werd in 1676 uitgebreid met een muur langs de monding van de Vecht om overstromingen te voorkomen.
De eerste verdedigingswerken van Muiden dateren uit de eerste helft van de 15e eeuw. In 1590 werden de muren vervangen door aarden wallen met bastions naar ontwerp van Adriaen Anthonisz. Ook het Muiderslot kreeg een eigen omwalling waarbij de voorburcht van het Muiderslot wegens ruimtegebrek moest worden gesloopt. Als reactie op de ontwikkelingen op het gebied van oorlogsvoering, werd na de Frans-Duitse oorlog (1870-1871) de vesting weer gemoderniseerd. Het tracé van de vestingwal werd veranderd en er werden een aantal bakstenen, bomvrije, onderkomens geplaatst. Markante voorbeelden hiervan zijn de kazerne aan het Vestingplein, het Muizenfort (genoemd naar de muis-grijze soldaten uniformen) - een in een ravelijn ingebouwde capponière kazemat - en de holle beer.
De beer is een dam in de vesting gracht die het zoute Zuiderzee water van het zoete water in de gracht moet scheiden. Zulke bouwwerken komen meer voor bij vestingsteden, maar deze is uniek omdat deze beer een gang met schietgaten bevat van waaruit een inundatiesluis kon worden opengezet. Tegenover het Muiderslot, aan de overkant van de Vecht, staat de Westbatterij. Deze fortificatie dateert uit 1868 en bestaat uit een klein torenfort met daarvoor een batterij in het dijklichaam.
Muiden maakte deel uit van de (Nieuwe) Hollandse Waterlinie. Vanaf 9 januari 1901 behoorde Muiden tot de Stelling van Amsterdam. Het forteiland Pampus, gelegen binnen de gemeente Muiden, werd gebouwd in 1887/1897 en was bestemd om samen met het vuurtoreneiland bij Durgerdam en de batterij bij de Diemer Zeedijk de ingang van het IJ te beschermen.
In een polder ten noorden van de trekvaart naar Diemen, even ten westen van de bebouwde kom van Muiden, werd tussen 1702 en 2004 buskruit vervaardigd. De bouw van de buskruitmolen in 1702 was het gevolg van de verdrijving van de gevaarlijke kruitproductie uit de stad Amsterdam. De vroedschap van Muiden verleende in dat jaar een vergunning aan de Amsterdammer Reinier van Cuyk om op het grondgebied van de gemeente een kruitmolen te bouwen. In de loop van de eeuwen vonden veel Muidenaren werk in de fabriek. Tijdens de Eerste Wereldoorlog floreerde de fabriek. In 1919 werd de fabriek geliquideerd, maar in 1922 werd de productie hervat.
Gaandeweg de 20e eeuw werd de schaal van de productie groter en groeide het stadje naar de fabriek toe. Slachtoffers en schade in Muiden bij ontploffingen leidden in toenemende mate tot verontwaardiging onder de Muidenaren. Zorgen over de veiligheid waren dan ook de belangrijkste oorzaak van de sluiting in 2004.
Navraag in Muiden voerde ons naar de bushalte van de bus naar Weesp. We hadden 15 kilometer gelopen en het was mooi geweest. Hiko ging liggen bij de halte en toen de bus kwam was hij kreupel. Zijn knie speelde weer op… Balen! Met de bus gingen we naar Weesp waar we heerlijk gegeten hebben bij de Italiaan. Smeuïg detail was dat Loes van de Bogaard, zeg maar de oermoeder van hondenopvoedend Nederland, achter ons zat en Hiek voor een Kareliër aanzag. Nu was het licht behoorlijk gedempt in het eettentje en Hiek lag onder tafel, dus er waren verzachtende omstandigheden die de vergissing wel enigszins goed konden praten. Toen Hiko zich helemaal liet zien vond ze hem groot (is ‘ie ook!) en ze dacht dat ik mijn handen wel vol had aan ze.
We hebben er heerlijk gegeten en voldaan ( en ik ongerust over Hiek) strompelden we naar het station waar we de trein naar Utrecht namen. In Hilversum stapte mijn vader over op de trein naar Hengelo en Ik ging verder naar Houten, waar Har ons van het station haalde om Hiek zo veel mogelijk te ontlasten.