Rondje Amersfoort- Den Dolder

Vandaag hadden mijn vader Jan en ik een wandeling gepland. Omdat ik het avondspreekuur moest draaien zat er enige tijdsdruk op en was het handig om niet al te ver uit Utrecht weg te gaan. Na wat wikken en wegen besloten we tot de wandeling Lange duinen, die van Amersfoort naar Hollandse Rading gaat. Die 22 kilometer waren wat hoog gegrepen, maar een afsteker naar Soest (10 km) of Den Dolder (15 km) behoorden tot leuke keuzemogelijkheden.
We liepen op de stuwwal uit een lang vervlogen ijstijd. Vroeger moest her een prachtig uitzicht zijn geweest, of was het allemaal bos? Nu ontnamen de bomen het zicht op een mooie bordeauxrode hondenkoptrein, o nostalgie, die op één van de vele spoten buiten het station Amersfoort stond. We liepen langs het op de flank van die stuwwal gebouwde Bergkwartier, dat ontstond langs de spoorlijnen Utrecht-Zwolle en Amsterdam-Duitsland (geopend aan het eind van de 19e eeuw). Nadat aanvankelijk een paar villa’s voor de zeer welgestelden waren gebouwd, kwamen er rond 1900 schetsen voor een villapark in Engelse landschapsstijl met veel groen, mooie uitzichten en ruimte.
Een mooi stel stenen banken stonden achter een soort dranghek te verloederen. “Nou, da’s gezellig!”, zei mijn vader verbaasd. Het wonderlijkst was nog wel dat even verderop nieuwe replica’s van deze banken langs de weg stonden.
We staken het spoor over en gingen het bos in richting west. Even vergisten we ons in de route, maar doordat er bomen midden op het pad lagen kwamen we er snel achter.
Harry belde op. Ik nam op met “Bosjesvrouw, goedemorgen”, en Har was prompt de weg kwijt. Hij vroeg waarom ik niet op mijn werk was. Tsja… als je een vrije dag hebt heb je daar niets te zoeken dacht ik zo. Onregelmatige diensten (ik moest wel werken, maar pas vanavond…) van beide partijen leveren zo af en toe wel wat verwarring op… De aanleiding om te bellen was dat Bos stopte als PvdA-politicus. Als je vrouw dan opneemt met “Bosjesvrouw” is het begrijpelijk dat je op een dwaalspoor gezet wordt! Jan lichtte over het nieuws meteen zijn Ankie in terwijl Hiko zijn kin over het zand schuurde. Het hooikoortsseizoen begint weer.
Op een bankje bij een stukje heideveld namen we een pauze. Ik had (mijn vader en zijn koffiebehoefte om een uur of 10 a half 11 kennende) een halve liter koffie meegenomen. Op station Amersfoort organiseerde jan wat suiker en voor mezelf was er uiteraard thee. De eerste hindernis in de routeaanduiding hadden we nu gehad: een losliggend afgebroken paaltje waar de rood-witte wandelpadaanduiding nog stevig op vast zat. Gesterkt door het nat en een wafel liepen we verder en toen belde Harry weer op. Er was brand uitgebroken in een seinhuisje bij Lunetten en hij vertelde dat het treinverkeer tussen Utrecht en Amersfoort op zijn kont lag. Lunetten? Bedoelde hij niet dat het treinverkeer tussen Utrecht en Den Bosch op zijn gat lag? Lunetten ligt toch iets uit de route naar Amersfoort, leek ons wandelaars. In ieder geval was het heel attent dat Har bij dit nieuws aan ons dacht en wij hadden nu alle antennes uit met betrekking tot het treinverkeer.
Hee, wat hoorden we daar? Dat lijkt wel een trein! Hij gaat op de lijn Amersfoort – Utrecht! Even later weer een trein. Onze ongerustheid ebde weg als sneeuw voor de zon. Ik kon op tijd op mijn werk komen! Het overtuigendste bewijs kwam toen we een spoorwegovergang over moesten en er een sprinter aankwam van Den Dolder naar Soest.
We liepen het bos weer in en kwamen bij de korte duinen. Eerst zagen we een gigantische 'zandbak', omringd door dennen, maar als je beter kijkt ontdek je allerlei kleinere vormen, vooral kale uitgestrekte laagten en veelal begroeide hogere duinen. In het lichtgekleurde zand van de duinen komen soms zwarte of bruine lagen voor; de oude bodems. Op vers gevormde duintjes proberen pioniers als zandzegge het zand vast te leggen. De oudere duinen worden vaak 'bekroond' met vliegdennen. In de lucht zwevende boomwortels laten zien dat het zand tussen de wortels is weggeblazen.
In 1863 werd in een desolaat gebied tussen de Lange en de Korte Duinen station Soestduinen gebouwd. Aan de relatief grote omvang van de voormalige stationsvilla is te zien dat hier de nodige bewoners werden verwacht. Het station, van het Standaardtype NCS 2e klasse, werd geopend op 20 augustus 1863. In 1910 werd dit gebouw dusdanig uitgebreid dat van een nieuw stationsgebouw sprake is. Dat gebouw staat er nog steeds. De plaatsnaamverkorting is Sdn. Mede omdat van dit enigszins afgelegen station weinig gebruik werd gemaakt, werd dit station op 24 mei 1998 gesloten.
Pas in 1921 werd een villawijk ontworpen. Het concentrische stratenplan van Soestduinen is hier een overblijfsel van, maar veel villa’s en treinreizigers zijn er nooit gekomen.
Het zand van de duinen stamt uit de laatste ijstijd. In de voorlaatste ijstijd, het Saalien, zijn de stuwwallen gevormd, zoals de Utrechtse Heuvelrug, het Gooi en de tussenliggende geïsoleerde stuwwalheuvels van Baarn, Soest en de Lage Vuursche. In de laatste ijstijd, het Weichselien, kwam het landijs niet in Nederland, maar was het wel zeer koud. Er lag veel zand in de riviervlaktes en op de drooggevallen Noordzeebodem. Door de strenge kou was de begroeiing schaars en kreeg de wind gemakkelijk vat op het droge zand. De overheersende westenwinden transporteerden het zand massaal landinwaarts en legde het daar als een deken over het bestaande landschap heen.
Rondom de stuwwallen ligt dit dekzand nog steeds aan de oppervlakte. In de laatste ruim 11.000 jaar is het klimaat in ons land aanzienlijk warmer geworden. De begroeiing werd dichter, waardoor massaal zandtransport niet meer mogelijk was. Ook de schrale zandgronden van de stuwwal en het omzomende dekzand raakten geleidelijk aan begroeid. In de middeleeuwen waren de hogere, veelal beboste, zandgronden bij de boeren in gebruik. Hier konden ze hun schapen laten grazen. De mest van de schapen maakte het mogelijk om de akkers vruchtbaar te maken. Het bos veranderde door de schaapskudden geleidelijk in een heidelandschap. Door het steken van plaggen op de heide voor de schaapskooien en door overbeweiding kwamen flinke stukken zand kaal te liggen.

Het dekzand begon plaatselijk te verstuiven. Uiteindelijk is daardoor op de hogere en drogere dekzandgronden, direct onderlangs de stuwwallen, een vrijwel aaneengesloten zone van stuifzanden ontstaan. Terwijl het dekzand over zeer uitgestrekte gebieden is afgezet, heeft het stuifzand een meer lokaal karakter omdat het over kleinere afstanden is verplaatst. De hoogteverschillen in een stuifzandgebied zijn groter dan in het meer golvende dekzandlandschap.
In de uitgestrekte laagten tussen de duinen is het zand weggeblazen. Het wegblazen is pas gestopt toen het zand nat werd, bijvoorbeeld omdat het water niet weg kon zakken vanwege een onderliggende ondoordringbare laag. Hierdoor ontstonden er vroeger moerassige omstandigheden, waarin veenvorming kon opgetreden. Soms wordt zo'n begraven veenbodem weer indirect zichtbaar, doordat er tijdelijk water aan het oppervlak blijft staan. Er is dan sprake van een schijngrondwaterspiegel: dit noemen we zo omdat het echte grondwater veel dieper zit. Uiteraard komt in nat zand een einde aan de verstuiving en onder die omstandigheden kunnen meerdere plantensoorten zich handhaven of vestigen.
De routeaanduiding had hier en daar wat hindernissen in petto. Het blijft toch heerlijk om met gevoel voor humor je op de lange afstandswandelpaden te begeven!
We kwamen na Soestduinen in de Lange Duinen. Hier was een hondenlosloopgebied, maar hoera! Wat een andere mentaliteit dan op de Hilversumse hei! Ten eerste luisterden de honden hier gewoon, en ook de eigenaren luisterden als je vroeg of ze hun hond even bij zich wilden houden. Ze snapten het hier gewoon! Ik werd hier helemaal blij van. Aanvankelijk durfde ik hier niet in mijn eentje te lopen met mijn duo. Niet dat ik het nu wel zou doen op een zondagmiddag met mooi weer, maar dit geeft de burger absoluut weer moed!
Heidevelden waren in het verleden nodig voor de bemesting van de akkers. Doordat heidevelden te snel werden afgeplagd, te intensief beweid of te vaak werden afgebrand, kwamen er dunne, kale plekken in de begroeiing. De wind kon zo vat krijgen op de bodem en er ontstonden zandverstuivingen. Door de invoering van kunstmest aan het eind van de 19e eeuw waren schapen niet langer nodig als mestleveranciers en verloor de heide zijn functie. Veel stuifzand werd uit veiligheidsoverwegingen vastgelegd door de aanplant van bos. Bovendien leverde de houtproductie meer op.
Het mulle zand leverde ook een Tora op die uitermate klierig werd en Hiko enorm uitdaagde. Ze zag er vreselijk uit met blote tanden. Haar hele houding (hangoren, door de knieën gezakt) verraadde echter hoe hoog ze Hiko acht... Het lelijke draakje...
De Lange en Korte Duinen zijn echter nog ‘levende’ stuifzandgebieden. Het landschap verandert er voortdurend. Kenmerkend zijn de relatief grote hoogteverschillen op korte afstand van elkaar en de vlieg-dennen, waarvan de wortels soms helemaal bloot zijn gewaaid.
Via een mooi bosgebied kwamen we bij Den Dolder, waar een groot complex staat om psychiatrische patiënten te behandelen. Het zag er verloederd uit. Je zou van de naargeestige sfeer zomaar een geestesziekte kunnen oplopen…
In 1906 kocht de Willem Arntsz Stichting te Utrecht dit terrein om een buitenvestiging te bouwen. De behandeling van psychiatrische patiënten zou voorspoediger verlopen in de vrije natuur. Bovendien waren hier meer mogelijkheden voor zinvolle arbeidstherapie, zoals werkzaamheden in de land- en tuinbouw op de eigen akker. Er werd een symmetrisch complex gebouwd. De exact in oost-westelijke richting aangelegde Directielaan vormde de middenas en was tevens de scheiding tussen de paviljoenen voor de mannen en de vrouwen. Naarmate de verpleegklasse lager werd, zat men verder van het centrum van het complex.
We zigzagden op gevoel tussen de paviljoenen door richting station Den Dolder.
De laatste hindernissen waren een voetgangersbrug en een metalen draaihekje dat uit zichzelf heel lang doordraaide . Tora keek er verwonderd naar en snapte er niets van. Heel snel wurmde ze zich er samen met mij doorheen terwijl mijn vader stond te grinniken om haar gedrag.
Snel kocht ik een kaartje en mijn vader checkte in met zijn OV-chipkaart. Het was de eerste keer dat hij er mee reisde. In Overvecht stapte ik uit, want ik moest vanavond nog werken.
Mijn vader stapte over in Utrecht en verdween in de trein naar Hengelo in dromenland.